Við höfum, alltof lengi, setið undir tilefnislausum bölmóði um bakslag í jafnréttismálum. Sömu laun fyrir sömu vinnu er ekki nóg, því konur standa „þriðju vaktina“. Enginn hefur þó reynt að útskýra hvernig verkaskipting á heimilum kemur atvinnurekendum við. Og það er sama hversu hátt hlutfall embætta er skipað konum og hversu greiðan aðgang þær eiga að stjórnunarstöðum, „bakslagið“ er viðvarandi og birtist í því að nokkrar hræður segja eitthvað heimskulegt eða hafa bara skoðanir sem fara í taugarnar á femínistum.
Á sama tíma og fórnarlambsvæðing kvenna tröllríður samfélaginu stöndum við frammi fyrir raunverulegu og kerfislægu kynjamisrétti sem hefur litla athygli fengið í umræðunni. Ástæðurnar fyrir áhugaleysinu eru sjálfsagt margar en augljóslega hefur það áhrif að konur eru alveg jafn miklir eiginhagsmunaseggir og karlar. Kannski er þó stærri áhrifaþáttur að karlmenn eru upp til hópa píkubarðir. Konur lemja karlmenn venjulega ekki, allavega ekki þannig að sjái á þeim, en sú hugmyndafræði að konan sé þolandi og karlinn gerandi er miskunnarlaust notuð til að berja á karlmönnum; niðurlægja þá, kúga þá til hlýðni og draga upp mynd af veröld þar sem karlar vaða áfram með ofbeldi og yfirgangi; mynd sem á sér litla stoð í veruleikanum.
Kerfið tekur lítið mið af samfélagsbreytingum
Fyrir 50 árum var algengast að ef foreldrar bjuggu ekki saman fylgdu börnin móður. Faðirinn varð „helgarpabbi“ en algengt var að börnin dveldu hjá föður aðra hverja helgi. Á þeim tíma þótti ekki nauðsynlegt að helgarpabbinn ætti heimili þar sem gert væri ráð fyrir búsetu barns. Það þótti viðunanlegt að barnið svæfi í stofunni eða á dýnu á gólfinu aðra hverja helgi. Á þeim tíma var það foreldrið sem fór með lögheimili barnanna sem var í reynd ábyrgt fyrir því að búa þeim sómasamlegt heimili, fæða þau og klæða. Barnsmeðlög voru greidd til að mæta hluta þess kostnaðar.
Þessar forsendur eru breyttar. Ég hef ekki fundið rannsókn á því hversu hátt hlutfall barna einstæðra foreldra er í jafnri umgengni við foreldra. Það er þó greinilega orðið algengt þegar foreldrar eiga sæmilega friðsamleg samskipti og búa í sama skólahverfi og allt stefnir í að normið verði jöfn umgengni.
Þótt nú sé orðið algengt að börn eigi sannarlega tvö heimili og séu í fæði hjá „umgengnisforeldri“ aðra hverja viku, hafa reglur um það hvernig framfærsluskyldu skuli fullnægt ekki verið lagaðar að þeim veruleika. Algengast er að faðir sem ekki fer með lögheimili en er með börnin aðra hverja viku, greiði samt sem áður fullt meðlag með þeim. Og oft töluvert meira.
Framfærsluskyldan lendir öll á meðlagsgreiðanda
Að því gefnu að barnalífeyrir endurspegli helmingskostnað við framfærslu barns merkir þetta að faðir sem er með börnin hjá sér aðra hverja viku, sér einn um framfærslu þeirra. Einfalt barnsmeðlag er nú kr. 48.131 á mánuði. Samkvæmt því kostar framfærsla barns kr. 96.262 mánaðarlega. Faðirinn er með barnið 15 daga í mánuði og það kostar hann þá samkvæmt útreikningum ríkisvaldsins kr. 48.131 mánaðarlega. Auk þess greiðir hann sömu fjárhæð til framfærslu barnsins á heimili móður.
Nú er einfalt meðlag miðað við lágmarksframfærslu og áreiðanlega algengt að framfærsla barns sé töluvert kostnaðarsamari. Það breytir þó engu um það að ríkisvaldið hefur komið því svo fyrir að þegar börn eru í jafnri umgengni við foreldra, ber meðlagsgreiðandinn mun hærri hluta framfærslunnar en meðlagsþeginn. Þegar meðlag er tvöfalt eða meira þá dekkar það jafnan tölvert meira en helming framfærslunnar. Með því sleppur meðlagsþeginn í raun undan skyldu sinni til að sjá fyrir barninu. Engin lög kveða þó á um að annað foreldrið eigi að bera allan kostnað af framfærslu barnsins. Þvert á móti segir í barnalögum:
Ef barn á fasta búsetu hjá öðru foreldra sinna ber hinu foreldrinu skylda til að taka þátt í framfærslu barnsins með greiðslu kostnaðar við framfærsluna eða með greiðslu meðlags. [Leturbreyting EH]
Auk meðlags á aðeins lögheimilisforeldri svo rétt á barnabótum og mæðra/feðralaunum sem skekkir stöðuna enn frekar. Lögum um skipta búsetu var, allavega í orði, ætlað að bjóða upp á möguleikann á jafnri framfærslu. Þau lög hafa þó venjulega ekki þau áhrif eins og ég skrifaði um hér.
Píkubarðir menn
Af hverju sætta meðlagsgreiðendur sig við þetta? Félag um foreldrajafnrétti hefur, af mikilli kurteisi, reynt að vekja athygli á stöðu meðlagsgreiðenda en ég hef ekki orðið vör við kröfugöngur, mótmælasamkomur eða fjölmiðlaherferðir þar sem karlar krefjast jafnréttis að þessu leyti.
Nýlega hitti ég tvo hvíta, ófatlaða, miðaldra karlmenn sem eru síður en svo sáttir við að vera með barnsmæður sínar á framfæri þrátt fyrir að búa ekki með þeim. Þegar ég spurði þá hversvegna meðlagsgreiðendur hefðu ekki skipulagt beinar mótmælaaðgerðir muldruðu þeir eitthvað um að karlmenn, sem á annað borð séu sómamenn, hafi það ekki í sér að rísa gegn barnsmæðrum sínum, slíkt sé bara fyrir ribbalda. Þegar ég benti á að slík mótmæli myndu beinast gegn ríkisvaldinu en ekki meðlagsþegum, nefndu þeir sem skýringu að karla skorti samtakamátt. Þegar ég benti á að karlar hefðu t.d. leitt verkalýðsbaráttuna í upphafi 20. aldar og mannréttindabaráttu blökkumanna (nei, ég er ekki að gera lítið úr Rosu Parks — æ, greyið þegiðu) kom loks trúverðug skýring. Þessir baráttumenn fortíðar tilheyrðu ekki forréttindahópi eins og íslenskir meðlagsgreiðendur. Ef íslenskir feður færu að krefjast réttinda með látum, þá yrði það bara talin frekja. Og þar stendur hnífurinn í kúnni. Þessir píkubörðu menn eru svo bugaðir af forréttinda-möntrunni að þeir kikna í hnjánum við tilhugsunina um að setja fram kröfur.
En kæru feður, ef þið viljið breytingar þá verðið þið að taka þennan slag. Og ef út í það er farið þótti það ekki kvenlegt fyrir 120 árum að krefjast kosningaréttar með því að kveikja elda og baula á lögguna. En það gerðu konur nú samt og létu sig hafa það að vera álitnar frekjur. Kannski ættuð þið frekar að hlusta á súffragettur en íslenska fórnarlambsfemínista, sem munu hvort sem er ekki segja neitt jákvætt um ykkur.
